بزرگنمايي:

عصر قم -  محمد سلیقه در نشست بنیاد قم‌پژوهی که امروز 17 مردادماه با موضوع «پایش اقلیمی پدیده گرد و غبار در قم» با حضور جمعی از اعضای این بنیاد در موسسه آموزش عالی طلوع مهر برگزار شد، گفت: طبق معاهدات، سهم آب دریاچه نمک 154 میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده ولی عملاً ما شاهد هستیم که تاکنون بیش از 5 میلیون متر مکعب از آن محقق نشده است.
وی تصریح کرد: با توجه به قرار گرفتن قم در انتهای آبریز و احداث 60 سد بر روی رودخانه‌های شور، قره چای و رودخانه هایی که به این دریاچه می ریزند، از میزان ورود آب به دریاچه کاسته شده است در حالی که به جز سال 1398 که براثر سیل دریاچه نمک سیراب شد، طبق شواهد از سال 1363 به مرور از میزان آب ورودی دریاچه کاسته شده است.
  عضو هیئت علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی تهران با تاکید برلزوم پی‌گیری حقابه‌های دریاچه نمک قم، بیان کرد: از سال 1388 نیز به مرور با ساختن سد بر روی رودخانه‌هایی که به دریاچه نمک می ریختند، از حجم آب‌های دریاچه کاسته شده، اما سطح دریاچه هنوز نمناک است و تا زمانی که این نم وجود دارد، باد قادر به حرکت دادن نمک‌های سطح دریاچه نیست؛ همچنین پارک ملی کویر به علت کم آبی و به علت اینکه آبی به این منطقه نمی‌رسد در معرض خشکی است.
وی گفت: در سطح فلات ایران شاهد شکل‌گیری یکسری مراکز حرارتی کم فشارهستیم، این مراکز کم‌فشار خلاف عقربه ساعت هوا را به چرخش در می‌آورد و این اختلاف فشاری که ایجاد می‌کند سبب می‌شود که بادهای محلی شکل بگیرد.
سلیقه با بیان اینکه باد غالب شهر قم بادغربی است، عنوان کرد: بیش از 40 درصد ایام سال باد از غرب می آید. در تابستان‌ها که این کم‌فشاری شکل می‌گیرد باد نایب فعال می‌شود که باد شرقی و جنوب شرقی است و سبب می‌شود که از همین دریاچه حرکت کند و به سمت شهر قم بیاید ممکن است بادهای غربی تقویت شود و از خوزستان هم باد داشته باشیم ولی امسال شاهد باد شرقی بودیم به همین علت امسال گرد و غبار در سمت شرق قم شدت بیشتری داشت.
استاد دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی در خصوص پدیده گرد و غبار قم افزود: ما در مرداد ماه امسال و همچنین تیرماه در قم شاهد رخداد گرد و غبار بودیم، یک هسته گرد و غباری در جنوب سمنان وجود دارد و یک کانون در شرق استان قم یعنی دشت مسیله وجود دارد؛ طبق رصد ماهواره‌ای، حرکت گرد و غبار از سمت جنوب سمنان به قم و گرد و غبار تولید شده در شرق استان قم و حرکت به سمت مرکز شهرباعث می شود که ما در قم شاهد گرد و غبار باشیم.
سلیقه اظهار کرد: واقعا جای سوال دارد که در سال 1365 ما در سال فقط دو روز پدیده گرد و غبار را شاهد بودیم ولی تعداد روزهای گرد و غباری قم به 105 روز در سال رسیده است، بنابراین علت این رخدادها نیاز به بررسی علمی دارد.
استاد دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: تغییرات دما در37 سال اخیر نشان می‌دهد که میانگین بارش رو به کاهش است و هر سال نیز از میزان آن کاسته می شود و همین کمبود بارش تبدیل به بحران می‌شود، چون اگر بارش به این صورت کم و تبخیر زیاد شود و دمای هوا افزایش پیدا کند، مهم‌ترین رخدادی که بعد از این تحولات ایجاد می‌شود تبدیل هوازدگی‌های شیمیایی به هوازدگی‌های فیزیکی است؛ یعنی خرد شدن سنگ‌ها که به تشکیل ماسه‌زارها و شنزارها منجر می‌شود.
وی افزود: در کشور ما تابستان‌ها مناطقی داریم که سیکلون‌های حرارتی تشکیل می‌شوند که باعث می شوند جریان‌های باد محلی تقویت شود، بنابراین جریان گرمای هوا و کم بارشی و افزایش تبخیر در نتیجه از بین رفتن گیاهان و کاهش سطح کشت باعث کاهش چسندگی خاک شده در نتیجه بادهای محلی با سرعت 8متر برثانیه هم می‌توانند ذرات ریز با قطر کمتراز 10میکرون را از زمین بلند کنند و باعث تولید گرد و غبار شوند.
سلیقه افزایش دما، کم بارشی، افزایش شهرنشینی و کاهش سطح کشت را از علت‌های افزایش گرد وغبار دانست و تصریح کرد: سال 1365 قم در سال فقط دو روز گرد وغبار داشته ولی امسال تعداد روزهای آلوده قم به 95 روز درسال رسیده است.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی گفت: بر اساس نظر محیط زیست قم 70درصد از علت گرد وغبار قم از دشت مسیله است و 30 درصد از کانون جنوب سمنان که به نظر نمی‌رسد که کنترل این دو کانون مشکل و خیلی هزینه‌بر باشد.
سلیقه در ادامه بیان کرد: طی 60 سال اخیر جهان 9 دهم درصد درجه افزایش دما داشته، ایران 2 درجه افزایش دما داشته است اما استان قم در 60سال اخیر 5.9 درجه افزایش دما را تجربه کرده که علت اصلی آن از بین رفتن باغات و مزارع اطراف شهر است به همین علت دمای هوای قم چیزی حدود 6 درجه افزایش یافته است.
وی بیان کرد: ایران در 100 سال اخیر نسبت به جهان، با افزایش بیشتر دما مواجه است، روند افزایش دما در کل ایستگاه‌های کشورمان 2 درجه را نشان می‌دهد یعنی دو برابر میانگین جهانی، شاید یکی از علت‌ها این باشد که ایستگاه‌های هواشناسی معمولاً در حاشیه شهرها بودند و الان در مرکز شهرها قرار گرفته‌اند و اثر جزیره گرمایی شهر روی ایستگاه‌های هواشناسی باعث شده تا افزایش دما در کشور ما نسبت به افزایش دمای جهانی بیشتر باشد.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی گفت: تقریباً از سال 1970 دمای کره زمین رو به افزایش نهاد و میانگین دمای شروع کرده به بالا رفتن در خوشبینانه‌ترین حالت دما تا 4 درجه ممکن است بالا برود در این صورت منطقه استوایی ما با افزایش بارش مواجه می‌شود در مناطق دیگر بارندگی کاهش خواهد یافت.
وی افزود: تغییراتی که افزایش دما ایجاد می‌کند اولا جامد به مایع تبدیل می‌شود و همینطور ما شاهدش هستیم که از برف‌های سابق خبری نیست، دوم افزایش تبخیر است و یکی هم بحث افزایش نیاز آبی گیاهان است و همچنین به جای اینکه روان‌آب‌ها به مرور بیایند، افزایش روان‌آب‌ها حاصل شده و سیلاب‌ها زیاد می‌شوند و نهایت این که بارش موثر که مسئله مهم در کشاورزی است با کاهش مواجه می‌شود.
سلیقه بیان کرد: بارش موثر بارشی است که جذب خاک می شود اما وضعیت تبخیر و تعریق در کشور ما خیلی بدتر از دما و بارش است، میزان تبخیر در کشور یک آهنگ 5.59 میلیمتری دارد، میزان تبخیر آب از سطح سدهای ایران سه برابر میانگین جهانی برآورد شده است؛ به علت خشکی هوا و دمای بالایی که وجود دارد، سالانه 3 تا 5 میلیارد متر مکعب آب از دریاچه پشت سدها در ایران تبخیر می‌شود.
وی افزود: تهران به طور متوسط سالانه یک میلیارد متر مکعب نیاز آبی دارد فقط ما اینجا سه تا 5 میلیارد تبخیر از پشت سدهای کشورمان داریم که تقریباً 5 برابر نیاز آبی تهران را فقط به صورت تبخیر از پشت 600 سد ساخته شده از دست می‌دهیم.
استاد دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: در سطح جهان برای کاهش و جلوگیری از تبخیر سدها خیلی کارهای خوبی انجام شده به خصوص در استرالیا چون محیط آنها محیط خشکی است یک مواد نانویی را تهیه کرده‌اند، روی سطح آب دریاچه و سدها پخش می‌کنند تا از شدت تبخیر کاسته شود این کار به صورت آزمایشی در استرالیا در حین انجام است چون آب آنجا هم شیرین است، از دست رفتنش بسیار اهمیت دارد.
وی تاکید کرد: تعریق و تبخیر در کشور ما 10برابر میزان بارش است یعنی اگر در کشور ما سالی 240 میلی متر بارندگی داشته باشیم 10 برابر آن قدرت تبخیر داریم.
سلیقه افزود: از تعداد ایستگاه‌های سنجش بارش در کشور 60 ایستگاه روند بارش را منفی نشان می‌دهد و 40 ایستگاه روند بارش را مثبت نشان می دهد که گویای این است که روند بارش کشورما رو به کاهش است.