چاپ

عصر قم - به گزارش خبرنگار سیاسی ایونا به نقل از هم میهن، پنجمین نشست علمی بررسی اندیشه‌های آیت‌الله منتظری با موضوع «آیت‌الله منتظری حقوق مخالفان و وفاق ملی» به مناسبت پانزدهمین سالگرد رحلت ایشان در تهران برگزار شد. در این نشست، سعید منتظری به نمایندگی از بیت آیت‌الله، علی‌اکبر گرجی، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، سعید حجاریان، تحلیلگر سیاسی اصلاح‌طلب، محمدمهدی جعفری، پژوهشگر متون دینی، لطف‌الله میثمی، فعال سیاسی ملی-مذهبی، محمود حجتی، وزیر دولت‌های سیدمحمد خاتمی و حسن روحانی، مصطفی طاهری، نماینده اسبق مجلس، علی‌اکبر جعفری، نماینده مجلس ششم، محمدحسین بنی‌اسدی، دبیرکل نهضت آزادی ایران، آیت‎الله محمدعلی ایازی، محسن آرمین، حسین راغفر، محمدجواد مظفر، محمود دردکشان, غلامعلی رجایی، خسرو منصوریان، مینو مرتاضی‌لنگرودی، فاطمه گوارایی و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی-اجتماعی و دانشگاهی و کنشگران مدنی حضور داشتند.
توجه به حقوق مخالفان پیش‌شرط وفاق ملی
عمادالدین باقی به‌عنوان دبیر علمی نشست در ابتدای جلسه ضمن بیان پیشینه گفت‌وگو با مخالفان و به رسمیت شناختن مخالف در سنت فکری پیشوایان شیعه و نقل دیدگاه‌های خوارج در تکفیر و قتل مخالفان به بیان دیدگاه آیت‌الله منتظری و دیگر تدوین‌کنندگان قانون اساسی درباره حقوق مخالفان پرداخت. او در ادامه از ضرورت توجه به حقوق مخالفان در فضای امروز ایران به عنوان پیش‌شرط وفاق ملی واقعی برای عبور از گردنه پرخطر و بحرانی کنونی سخن گفت.
باقی در ادامه با نقل فرازی از سخنان آیت‌الله منتظری در مجلس خبرگان قانون اساسی سال 1358 درباره اینکه «نباید برگزاری تجمعات را موکول به اجازه دولت کنیم چون بعدها دست دولت را باز می‌گذارد تا به هر بهانه‌ای جلوی تجمعات مردم را حتی در مساجد بگیرد» تصریح کرد:«نمونه این نگرانی ایشان نشست امروز خود ما 45 سال بعد از همان مذاکرات قانون اساسی است که چون برای برگزاری یک نشست علمی در سالگرد یک فقیه بزرگ و بزرگداشت او به ما چنین اجازه‌ای نمی‌دهند، ناگزیریم در محیط بسته‌ای مانند خانه که نیاز به مجوز نداشته باشد با این فشردگی و با محدودیت دعوت به خاطر محدودیت ظرفیت مکان برگزار کنیم اما این حق ماست که بتوانیم به صورت آزادانه در مکان‌های وسیع‌تری مراسم را برگزار کنیم».
منتظری مخالف حکومت استصوابی بود
پس از آن علی‌اکبر گرجی، استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی سخنرانی‌اش را تحت عنوان «حقوق مخالفان در اندیشه آیت‌الله منتظری» ایراد کرد و ضمن بیان توجه به حقوق مخالفان در تدوین قانون اساسی از ضرورت و بدیهی بودن آزادی اندیشه و بیان سخن گفت و در ادامه افزود:«آیت‌الله منتظری شخصیتی بود که سلطه‌گرا و اقتدارطلب نبود. او مخالف حکومت استصوابی بود و گفته است مدل حکومت استصوابی مخالف با توحید است زیرا حکومت استصوابی فراتر از نظارت استصوابی در انتخابات است.» وی در ادامه افزود:«رجوع به رأی مردم و رفراندوم اصلی اساسی است و نیاز به اجازه کسی ندارد. آیت‌الله منتظری برای مخالف فکری خود بهره‎ای از حقیقت را قائل بود.» معتقد به حق مخالفان بود نه رحم
پس از آن مریم باقی، حقوقدان، فرازهای کوتاهی از مقاله‌اش را بیان کرد که در قسمتی از آن آمده است: «مهمترین نظر آیت‌الله که در جریان استقرار حکومت دینی با آن مواجه شد، این بود که نمی‌شود در اجرای حکومت، میان شهروندان با یکدیگر تفکیک و تبعیض قائل شد چون حکومت قرار است به همه افراد خدمات بدهد. اگر برای تامین امنیت و عدالت برقرار است، برای همه است و موافق و مخالف حکومت و با دین و بی‌دین نمی‌شناسد... جامعه تنها از مومنان و مقلدان تشکیل نمی‌شود و وقتی این دایره به تمام جامعه گسترده می‌شود، نه‌فقط ادیان ابراهیمی که حتی الحادی هم در برمی‌گیرد و وضعیت متفاوت می‌شود.
آیت‎الله منتظری دریافتند که انسان بماهو انسان باید مورد توجه قرار گیرد. این نگاه آیت‌الله منتظری در دو دهه پایانی عمر ایشان حتی بسیار مترقی‌تر از بحث حقوق مخالفان است زیرا در نظر ایشان حقوق مخالفان بر مبنای «حق» بود نه «رحم» و معیار حق و عدل، اصولی‌تر از رحم است. با این حال، آیت‌الله پیش از نگاه‌های جدیدتر خود نسبت به حقوق انسان حتی در بحث‌های فقهی گذشته هم بابی را به مقوله «حقوق مخالفان» اختصاص داده بودند؛ عنوانی که بسیاری از فقیهان به آن بی‌توجه بودند. در کتاب «مبانی مردم‌سالاری در اسلام» که توسط آقای بهرام شجاعی از شاگردان ایشان ترجمه شده، بحث مستقلی را به موضوع «حقوق مخالفان» اختصاص داده‌اند.» رعایت اخلاق بهای سنگینی داشت
در ادامه، سعید حجاریان که به دلیل اشتغال به درمان و مشکل تکلم ناشی از عوارض ترور او در سال 1378 سخنانش را به صورت مکتوب ارائه کرده بود و توسط خانم فاطمه فرجی ارائه شد، گفت: «آیت‎الله منتظری در تدوین ولایت فقیه دچار دوگانه قدرت و اخلاق بود که در دوران قائم مقامی ادامه داشت؛ هرچند با برکناری او در سال68 این دوگانگی نه «حل» بلکه «منحل» شد. رعایت اخلاق بهای سنگین از دست دادن قدرت و حصر و محدودیت‌های بعدی را برای وی داشت.» در پایان خاطره جالبی درباره حل مشکل نشت آب باران در خرپشته خانه آیت‌الله منتظری را در دوران حصر که به شورای امنیت ملی کشید بیان کرد. منتظری و انس با نهج‎البلاغه
سخنران بعدی علی‌اکبر علیخانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر دین و تاریخ اسلام بود که سخنانش را تحت عنوان «ریشه اندیشه‎های آیت‌الله منتظری در رعایت حقوق مخالفان» بیان کرد. نویسنده کتاب «اسلام و همزیستی مسالمت‌آمیز» ابتدا درباره چگونگی شکل‌گیری علوم اسلام در قرون ابتدایی اسلام و جا ماندن بسیاری از معارف اسلامی در حیطه فقه و اخلاق سخن گفت. او در ادامه افزود:«آیت‎الله منتظری گرچه یک فقیه سنتی بود اما ریشه مداراجویی، گرایش به حقوق بشر و دفاع از حقوق مخالفان در اندیشه متأثر از فقه نبود بلکه ریشه اندیشه حقوق بشری او در انس با نهج‌البلاغه بود. امام علی مخالفان را کافر و منافق نام‌گذاری نمی‌کرد و می‌گفت خوارج برادران دینی ما هستند که بر ما شورش کرده‌اند و تفاوت‌ها ریشه در فهم‌ها و اندیشه‌ها و برداشت‌ها دارد نه در عناد با حق. برخی از فتاوای فقهی خشن و مخالف حقوق بشر متأثر از فقه اهل سنت است که در زمان خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس شکل گرفته است.»
در ادامه محمود صلواتی، زندانی سیاسی قبل و بعد از انقلاب و از شاگردان آیت‌الله منتظری و مسئول مدارس ایشان، ترجمه آهنگین سوره «الم نشرح» و تفسیر ـن را محور قرار داد و گفت سعه صدر در حکومت ویژگی پیامبر اسلام بود.
او در ادامه به نقش سعه صدر در حل مشکلات پرداخت و نمونه‌هایی از افرادی با سعه‎صدر را ذکر کرد مانند «آیت‌الله طالقانی و مسئله شوراها، بازرگان و تلاش برای وفاق روحانیون و دانشگاهیان، سیدمحمد خاتمی با شعار زنده‌باد مخالف من و آیت‌الله سیستانی و حمایت از امنیت و تمامیت ارضی عراق و نهی روحانیت از ورود به مسائل اجرایی به نحوی که حتی اجازه نداد روحانیون تولیت حرم را داشته باشند، و نیز لطف‌الله میثمی و مدارا و همفکری او در زندان شاه در برابر مسعود رجوی و تفکر خودخواهانه‌اش». پس از آن صلواتی به ریشه‌یابی شکل‌گیری سعه‌صدر در شخصیت آیت‌الله منتظری پرداخت. توجه آیت‎الله منتظری به مخالفان
سخنران اختتامیه، هادی قابل بود که به «اهمیت حرمت دشنام به انسان‌ها فارغ از ایمان و کفر و دین آنها در دیدگاه آیت‌الله منتظری» و دلسوزی‎ها و تذکرات خیرخواهانه ایشان پرداخت. قابل با ذکر مثال‌هایی بیان کرد:«آیت‌الله منتظری از کسانی بود که وفاق را در عمل پیاده می‌کرد؛ هرچند در آن زمان بعضی از جوانان انقلابی مانند ما این رفتار برایمان خوشایند نبود. مثلاً اعضای شورای استفتا دفتر آیت‌الله منتظری و نمایندگان وی در دانشگاه‌ها مرکب از موافقان تا مخالفان ایشان بود، درِ بیت ایشان برای همه افراد و گروه‌ها باز بود». رونمایی از کتاب
در میانه نشست، سه کلیپ کوتاه از سخنان آیت‌الله منتظری در مورد مذمت تندروی، رواداری با مخالفان و اهمیت جذب و خودداری از طرد دیگران پخش شد. آنچه برای حضار جالب توجه بود تاریخ این سخنان یعنی سال‌های 1362 و 1363 بود. در پایان رونمایی از سه جلد کتاب جدیدالانتشار تحت عنوان «آیت‌الله منتظری و نهج‌البلاغه» انجام شد؛ این کتاب مجموعه مقالات و بحث‌های اولین سلسله‌نشست‌ها است که پس از فرازونشیب‌های طولانی و سخت اخذ مجوز از وزارت ارشاد توسط انتشارات سرایی چاپ شده است.
محمدمهدی جعفری از استادان بنام و نهج‌البلاغه‌شناسان برجسته در ضمن رونمایی از این کتاب سخنانی ایراد کرد و گفت:«به عنوان کسی که سالیان سال است نهج‌البلاغه را تدریس می‌کند و با همه شروح فارسی و عربی نهج‌البلاغه آشنا است به جرأت ادعا می‌کند که شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله منتظری یکی از جامع‌ترین، دقیق‌ترین و مفیدترین شرح‌های نهج‌البلاغه است.»