چاپ

عصر قم - دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر نقش بی‌بدیل آیت‌الله مصباح در تبیین و تولید علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و به تشریح هفت گام کلیدی ایشان در مسیر اسلامی‌سازی علوم انسانی پرداخت. - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه در میزگرد همایش بین‌المللی گرامیداشت آیت الله مصباح یزدی (ره) با عنوان «استاد فکر» که به همت جامعهالمصطفی العالمیه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و ستاد ارتحال علامه مصباح یزدی (ره) برگزار شد، با ارائه تحلیل جامعی از اندیشه‌های آیت الله مصباح یزدی، بر نقش بی‌بدیل ایشان در تبیین و تولید علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و با تشریح هفت گام کلیدی در مسیر اسلامی‌سازی علوم انسانی، خواستار ادامه مسیر فکری ایشان برای گسترش و تقویت مبانی اسلامی در این حوزه شد.
وی با اشاره به تأثیر عمیق اندیشه‌های آیت الله مصباح یزدی در حوزه علوم انسانی اسلامی، گفت: ضروری است که از این فرصت‌ها برای انتقال این اندیشه‌ها به نسل جدید و پژوهشگران بهره‌برداری شود تا مبانی فکری اسلامی در جامعه تقویت گردد. ایشان نه‌تنها در تربیت شاگردان متعدد در حوزه‌های مختلف علمی موفق بوده‌اند، بلکه در ساختاردهی و نظام‌سازی فکری در راستای علوم انسانی اسلامی نیز نقش بی‌بدیلی ایفا کرده‌اند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: این تلاش‌ها نباید به برگزاری سالگردها و نشست‌های مقطعی محدود شود، بلکه باید در راستای گسترش و تبیین دقیق‌تر اندیشه‌های ایشان در سطوح مختلف علمی و دانشگاهی ادامه یابد.
مراحل اندیشه‌های آیت الله مصباح یزدی در زمینه علوم انسانی اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه به هفت گام کلیدی که آیت الله مصباح یزدی در بحث علوم انسانی اسلامی طی کرده‌اند، اشاره کرد و گفت: این گام‌ها در واقع فرایندی از تحول فکری است که در راستای تولید علم اسلامی و تطبیق آن با مبانی دین شکل گرفته است. ایشان این هفت گام را به‌طور مختصر توضیح داد:
گام اول: فهم دقیق نظریه‌های غربی
وی در توضیح اولین گام بیان داشت: علامه مصباح یزدی با دقت نظر خاصی به نظریه‌های غربی پرداخته‌اند و بر این باور بودند که برای نقد و اصلاح هر نظریه‌ای، ابتدا باید آن را به‌طور کامل و از منابع اصلی‌اش درک کرد. ایشان همواره تأکید داشتند که باید این نظریات را از لابه‌لای متون اصلی و با فهم صحیح تحلیل کرد تا بتوان از آن‌ها بهره‌برداری کرد.
گام دوم: ارزیابی و نقد نظریه‌های غربی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه، در ادامه بیان کرد: آیت الله مصباح یزدی در گام دوم به ارزیابی دقیق نظریه‌های غربی پرداخته و مشخص کردند که کدام بخش از این نظریات با ارزش‌های اسلامی هم‌خوانی دارند و کدام‌یک نیاز به نقد و اصلاح دارند. ایشان در نقد این نظریات نه تنها تعصب به خرج نمی‌دادند، بلکه به دنبال حقیقت و تطبیق آن با اصول و مبانی اسلامی بودند.
گام سوم: اثبات امکان علوم انسانی اسلامی
وی در ادامه گفت: آیت الله مصباح یزدی در گام سوم بر این نکته تأکید کردند که تولید علوم انسانی اسلامی ممکن است، به‌شرط آنکه این علوم با مبانی و منابع اسلامی سازگاری داشته باشند. علوم انسانی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هیچ‌گونه تعارضی با اصول دینی نداشته باشند و همواره در راستای سعادت انسان در دنیا و آخرت حرکت کنند.
گام چهارم: تهذیب و اصلاح نظریه‌های علوم انسانی مدرن
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه ادامه داد: آیت الله مصباح یزدی در گام چهارم به اصلاح و تهذیب نظریه‌های علوم انسانی مدرن پرداخته‌اند. ایشان نظریات مدرن را با دقت و بررسی کامل پذیرفتند، اما در عین حال آن‌ها را با نگاه انتقادی و اصلاحی بر اساس مبانی اسلامی مورد بازنگری قرار دادند.
گام پنجم: اسلامی‌سازی مفاهیم علوم انسانی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: در گام پنجم، آیت الله مصباح یزدی به‌طور جدی به اسلامی‌سازی مفاهیم و نظریات در علوم انسانی پرداخته‌اند. این گام شامل بازنگری در مفاهیم کلیدی علوم انسانی مانند انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و روان‌شناسی از منظر اسلامی است.
گام ششم: تبیین اصول و مبانی اسلامی در علوم انسانی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه به گام ششم اشاره کرد که در این مرحله، آیت الله مصباح یزدی بر لزوم تبیین اصول و مبانی اسلامی در علوم انسانی تأکید داشتند. این مبانی به‌طور دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ژه به‌عنوان چارچوبی برای تجزیه و تحلیل پدیده‌های انسانی و اجتماعی در نظر گرفته شد.
گام هفتم: تولید علم اسلامی در حوزه علوم انسانی
وی تصریح کرد: در گام هفتم، آیت الله مصباح یزدی بر تولید علم اسلامی در حوزه علوم انسانی تأکید کردند. این تولید علم نه‌تنها شامل تحقیق و پژوهش در حوزه‌های مختلف علوم انسانی است، بلکه شامل طراحی و ارائه مدل‌های اسلامی در این حوزه‌ها می‌شود که به‌طور مستقیم با نیازهای جامعه اسلامی و مسائل روز جامعه در ارتباط باشد.
نقش علامه مصباح یزدی در تحول علوم انسانی اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه بر نقش بی‌بدیل آیت الله مصباح یزدی در تحول و بازنگری علوم انسانی در دنیای اسلام تأکید کرد و گفت: ایشان به‌عنوان یکی از بزرگترین متفکران عصر خود، همواره به‌دنبال ایجاد یک ساختار علمی اسلامی برای تبیین و تحلیل پدیده‌های انسانی بودند. مهم‌ترین ویژگی‌های اندیشه‌های علامه مصباح در این راستا، تحلیلی و اجتهادی بودن آن‌ها بود که همواره مبتنی بر قرآن و سنت نبوی و اهل بیت (ع) قرار داشت.
ضرورت ادامه مسیر آیت الله مصباح یزدی در تولید علوم انسانی اسلامی
وی یادآور شد: این مسیر نیازمند ادامه و گسترش است، لذا پژوهشگران و اندیشمندان اسلامی باید با تلاش بیشتر در جهت اسلامی‌سازی علوم انسانی و تولید علم اسلامی در حوزه‌های مختلف گام بردارند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه به ضرورت همکاری نهادهای علمی و دانشگاهی در این زمینه اشاره کرد و گفت: برای رسیدن به جامعه‌ای متعالی و با هویت اسلامی لازم است که علوم انسانی در چارچوب آموزه‌های دینی و اخلاقی بازتعریف شوند و به‌عنوان ابزاری برای تحقق اهداف اسلامی جامعه مورد استفاده قرار گیرند.
تحلیل منظومه فکری آیت الله مصباح یزدی (ره) در مسیر توسعه علوم انسانی اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه با ارائه تحلیلی جامع از منظومه فکری آیت الله مصباح یزدی (ره)، به بررسی ابعاد مختلف اسلامی‌سازی علوم انسانی و تولید علوم انسانی اسلامی پرداخت و تأکید کرد: منظومه فکری این عالم برجسته در دو مرحله کلی قابل تبیین است.
مرحله اول: اسلامی‌سازی علوم انسانی مدرن
وی در تشریح این مرحله، به چهار گام اصلی اشاره کرد که در آن‌ها سهم نظریات بنیان‌گذارانه مورد توجه قرار گرفته است. در این فرآیند، دیدگاه‌های مدرن علوم انسانی با تأکید بر اصول و مبانی اسلامی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته‌اند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: در این مرحله تلاش شد تا علوم انسانی مدرن بر پایه مبانی اسلامی بازتعریف شود. به همین دلیل فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه مبانی معرفتی و فلسفی صورت گرفت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تألیف کتاب‌های "آموزش فلسفه" و "معارف قرآن" اشاره کرد. این آثار به‌ویژه در سه بخش آغازین معارف قرآن، مبانی اسلامی علوم انسانی را تبیین کرده‌اند.
مرحله دوم: تولید علوم انسانی اسلامی
وی در ادامه به مرحله دوم این منظومه پرداخت و توضیح داد: از این نقطه به بعد، فرآیند تولید علوم انسانی اسلامی آغاز می‌شود. در این مسیر، مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی، ارزش‌شناختی و دین‌شناختی مورد توجه قرار گرفته و تلاش شده تا این مبانی به‌صورت عملیاتی در نظریه‌پردازی و کاربست علوم انسانی به‌کار گرفته شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه بیان کرد: این مرحله شامل ارزیابی نظریات موجود از جمله دیدگاه‌های افرادی همچون فروید، یونگ و سایر جامعه‌شناسان است. با بهره‌گیری از اصول اسلامی، این نظریات اصلاح، نقد و در نهایت به‌طور عملیاتی استفاده می‌شوند.
نقد و بازنگری نظریات موجود در چارچوب اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه گفت: دیدگاه آیت الله مصباح یزدی در این مرحله، بر پایه نقد و بازنگری نظریات موجود استوار بود. این نقد نه‌تنها به تحلیل مفاهیم محدود نمی‌شود، بلکه بازنگری در روش‌های تحقیق و رهیافت‌های فلسفی را نیز شامل می‌شود. ایشان بر این باور بودند که نظریات غربی، چه مثبت و چه منفی، باید در چارچوب اصول انتقادی اسلامی مورد تحلیل قرار بگیرند. هدف، ایجاد رهیافت‌هایی است که ضمن پاسخ‌گویی به نیازهای معاصر، با اصول اسلامی تطابق داشته باشند.
اهمیت انسان‌شناسی اسلامی
وی به نقش محوری انسان‌شناسی در علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: انسان‌شناسی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی علوم انسانی زمینه‌ساز فهم موضوعاتی چون هویت، اخلاق و رفتار انسانی است. از این منظر علوم انسانی اسلامی باید بتواند پاسخ‌گوی سؤالات بنیادی درباره انسان، جایگاه او در هستی و تعاملات اجتماعی و فرهنگی باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به اهمیت روش‌های کیفی و تجربی در تحقیقات علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و این رویکردها را ابزاری کلیدی برای فهم عمیق‌تر واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی دانست و افزود: توجه به این روش‌ها می‌تواند نقش مهمی در نزدیکی نتایج پژوهش‌ها به واقعیت‌های زندگی مردم ایفا کند و موجب تولید دانش کاربردی در این حوزه شود.
چارچوب نظری جامع و منسجم در علوم انسانی اسلامی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دستیابی به یک چارچوب نظری جامع و منسجم را از اهداف کلیدی در توسعه علوم انسانی اسلامی برشمرد و تأکید کرد: چنین چارچوبی باید از یک‌سو قابلیت نقد و بررسی نظریات موجود را داشته باشد و از سوی دیگر بتواند به تولید دانش مبتنی بر مبانی اسلامی کمک کند.
وی خاطرنشان ساخت: این روند، علاوه بر غنی‌سازی تفکر اسلامی به تقویت انسجام اجتماعی و فرهنگی نیز کمک خواهد کرد. در این میان پل‌سازی میان نظریات موجود و تجربه‌های عینی جامعه اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
انعکاس واقعیت‌های روزمره در علوم انسانی اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه با بیان اینکه علوم انسانی اسلامی باید توانایی انعکاس و تبیین واقعیت‌های روزمره زندگی مسلمانان را داشته باشد، افزود: در شرایطی که جوامع اسلامی در حال تحول و دگرگونی هستند، علوم انسانی اسلامی باید بتواند پاسخگوی چالش‌ها و نیازهای معاصر باشد و راهکارهایی عملی برای مسائل پیش‌رو ارائه دهد.
وی بر لزوم بهره‌برداری از ظرفیت‌های متنوع علمی و گسترش همکاری‌های بین‌رشته‌ای در راستای توسعه علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و اظهار داشت: ادغام مبانی فلسفی با روش‌های تحقیق تجربی و کیفی می‌تواند تأثیر چشمگیری در غنای پژوهش‌ها و تحقیقات این حوزه داشته باشد. تعامل میان حوزه‌های مختلف علمی نه‌تنها کیفیت پژوهش‌ها را ارتقا می‌دهد، بلکه زبان مشترکی میان پژوهشگران علوم انسانی ایجاد می‌کند. این هم‌افزایی می‌تواند گام‌های مؤثری در جهت تولید و گسترش علوم انسانی اسلامی بردارد و پژوهش‌های کاربردی‌تر و مؤثرتر را رقم بزند.
ضرورت توجه به بافت‌های اجتماعی و دینی در پژوهش‌ها
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اهمیت توجه به بافت‌های اجتماعی و دینی در تحقیقات علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و گفت: پژوهشگران این حوزه باید علاوه بر بررسی مقولات موضوعی، به بافت‌های اجتماعی و دینی نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند. بهره‌گیری از روش‌های کیفی و تجربی می‌تواند امکان تحلیل عمیق‌تری از واقعیت‌های اجتماعی فراهم کند و ارتباط میان مفاهیم نظری و زندگی روزمره را به‌طور دقیق‌تری نمایان سازد. این رویکرد به پژوهشگران فرصت می‌دهد تا از نزدیک با چالش‌ها و نیازهای واقعی جوامع مسلمان آشنا شوند و راه‌حل‌های عملی و مؤثری برای مسائل پیچیده جوامع اسلامی ارائه دهند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه همچنین بر ضرورت توسعه شبکه‌های پژوهشی و همکاری‌های علمی میان پژوهشگران و نهادهای دانشگاهی تأکید کرد. و گفت: توسعه علوم انسانی اسلامی نیازمند تعامل مستمر میان حوزه‌های مختلف علمی و بهره‌گیری از تجربیات عینی جوامع مسلمان در بسترهای گوناگون است. چنین همکاری‌هایی می‌تواند به یافتن راه‌حل‌های نوآورانه برای چالش‌های موجود کمک کرده و زمینه‌ساز تولید دانش متناسب با نیازهای جامعه اسلامی باشد.
ضرورت توجه به بسترهای فرهنگی و همکاری‌های علمی در علوم انسانی اسلامی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اهمیت شناخت عمیق از بسترهای فرهنگی و مذهبی جامعه برای پیشبرد علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و اظهار داشت: شناخت باورها، سنت‌ها و آداب و رسوم اجتماعی، عاملی کلیدی برای تدوین چارچوب نظری متناسب با واقعیت‌های جامعه اسلامی است. بدون درک دقیق و جامع از این بسترها نمی‌توان به نظریه‌هایی دست یافت که با واقعیت‌های زندگی مسلمانان همخوانی داشته باشد.
تربیت نسل جدید پژوهشگران علوم انسانی اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه افزود: تربیت نسل جدید پژوهشگران، مستلزم ایجاد شبکه‌هایی از تبادل دانش و تجربه میان پژوهشگران و نهادهای علمی است. برقراری همکاری و هم‌افزایی میان دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و مراکز علمی، مسیر تسهیل انتقال تجربیات و نظریات نوین را هموار می‌کند. این همکاری‌ها می‌توانند به شکل‌گیری پروژه‌های مشترک و بین‌رشته‌ای منجر شوند. ادغام ظرفیت‌های مختلف علوم انسانی در طرح‌های تحقیقاتی نه‌تنها به تولید محصولات علمی کیفی‌تر کمک می‌کند، بلکه موجب ارتقای دانش و نوآوری در علوم انسانی اسلامی می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به اهمیت مطالعه تجارب زیستی و اجتماعی مسلمانان در جوامع گوناگون اشاره کرد و اظهار داشت: مطالعه این تجارب در بسترهای مختلف فرهنگی، به غنا و تنوع علوم انسانی اسلامی می‌افزاید و می‌تواند منجر به درک جامع‌تر از ابعاد گوناگون زندگی انسانی شود.
تحلیل مقایسه‌ای و نوآوری در علوم انسانی اسلامی
وی تحلیل مقایسه‌ای میان رویکردهای مختلف در علوم انسانی را ابزاری مؤثر برای یافتن راه‌حل‌های عملی در مواجهه با مسائل معاصر دانست و افزود: این تحلیل‌ها می‌توانند راه‌حلی نوآورانه برای چالش‌های خاص جوامع مسلمان ارائه دهند و ابزارهای کارآمدتری را برای حل مشکلات امروز فراهم سازند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه، با تأکید بر لزوم بازنگری در محتوای درسی و برنامه‌های آموزشی علوم انسانی، اظهار کرد: آموزش علوم انسانی اسلامی باید ویژگی‌هایی چون انفتاح، تطبیق با نیازهای جامعه و اعتبار علمی را در خود داشته باشد. برای پاسخگویی به چالش‌های معاصر، ضروری است تا برنامه‌های آموزشی علوم انسانی دستخوش تحول اساسی شود و علاوه بر تناسب با نیازهای روز، از جنبه‌های علمی و کاربردی نیز برخوردار باشد.
وی بر اهمیت بازنگری در فرآیندهای آموزشی و تربیت پژوهشگران علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و گفت: آموزش علوم انسانی باید به‌گونه‌ای باشد که نسل جدیدی از پژوهشگران با توانمندی‌های تحلیلی و انتقادی بالا تربیت شوند. این نسل جدید باید توانایی ارائه پاسخ‌های مؤثر به چالش‌های پیچیده جامعه امروز را داشته باشد.
تدوین برنامه‌های آموزشی جامع برای علوم انسانی اسلامی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اهمیت تدوین برنامه‌های آموزشی جامع و منسجم در حوزه علوم انسانی اسلامی تأکید کرد و بیان داشت: این برنامه‌ها نه‌تنها باید مبانی نظری علوم انسانی اسلامی را ارائه دهند، بلکه باید به تحلیل و نقد نظریات موجود پرداخته و پژوهشگران را به توانمندی‌های علمی و تحلیلی تجهیز کنند. برنامه‌های آموزشی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که پژوهشگران علاوه بر دستیابی به دانش تئوریک، توانایی نقد و بازنگری در نظریات رایج را نیز کسب کنند.
وی همچنین بر تربیت نسل جدید پژوهشگران متعهد در این حوزه تأکید کرد و گفت: انتقال مبانی و روش‌های اسلامی از طریق آموزش و پرورش می‌تواند نخبگان جدیدی را پرورش دهد که درک عمیقی از تفکر اسلامی داشته و قادر به نقد و بازنگری در نظریات رایج باشند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه در ادامه با اشاره به اهمیت هم‌افزایی دانش و تجربه میان پژوهشگران و نهادهای علمی، گفت: علوم انسانی اسلامی باید علاوه بر نقد و بازنگری نظریات موجود، به تولید دانش جدید و متناسب با نیازهای روز جامعه اسلامی بپردازد.
چشم‌انداز روشن توسعه علوم انسانی اسلامی
وی تأکید کرد: تعامل مستمر پژوهشگران و نهادهای علمی با توجه به واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی، می‌تواند الگویی مؤثر برای حل چالش‌های پیش روی این حوزه ارائه دهد. لذا تقویت همکاری‌های علمی در راستای تولید دانش بومی و منطبق با نیازهای جامعه اسلامی است
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه با تأکید بر ضرورت پیاده‌سازی مدل‌های عملی در جامعه، اظهار داشت: اصلاح واقعی جامعه تنها با ارتقای سطح آگاهی عمومی و تقویت فرهنگ انتقادی ممکن است. نسل جدیدی از متفکران اسلامی، با اتکا به اصول و ارزش‌های اسلامی، قادر خواهند بود راهکارهای نوآورانه‌ای برای حل مشکلات اجتماعی و سیاسی ارائه دهند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اهمیت پیاده‌سازی مدل‌های عملی برای تحقق عدالت اجتماعی و انسجام اجتماعی، خاطرنشان کرد: این مدل‌ها علاوه بر پاسخگویی به نیازهای معاصر، به تقویت انسجام اجتماعی و گسترش عدالت در جامعه کمک می‌کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه بر اهمیت تحقق عدالت اجتماعی و آزادی‌های مشروع در چارچوب سیاست اسلامی تأکید کرد و گفت: سیاست اسلامی باید از بطن ارزش‌های انسانی و اخلاقی نشأت بگیرد و هدف آن بهبود زندگی روزمره مردم باشد.