عصر قم - _تالاب‌ها به عنوان کلیه‌های زمین، نقش بی بدیلی در حفظ تعادل اکوسیستم، تامین آب، جذب کربن و حمایت از تنوع زیستی ایفا می کنند.
استان قم با وجود قرارگیری در منطق‌های خشک و نیمه خشک، میزبان تالاب‌های منحصربه فردی مانند حوض سلطان، حوض مره و دریاچه نمک است که هرکدام در معرض تهدیدات جدی ناشی از کم آبی و مدیریت ناپایدار منابع آب قرار دارند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
روز جهانی تالاب‌ها فرصتی برای یادآوری ضرورت احیای این گنجینه‌های طبیعی و تمین حقابه‌های زیست محیطی آن ها است.
حقابه هایی که از آسمان هم نازل نمی شود
به عقیده کارشناسان خشکسالی و کمبود بارش‌ها و احاطه شدن قم توسط بیابان ها و از پی آن گرد و غبار،بحرانی است که برای ادامه حیات به تنفس مصنوعی که همان تخصیص یافتن حقابه های زیست محیطی است، نیازمند است.
نگاهی به تالاب‌های استان قم
تالاب حوض سلطان: - این تالاب نمکی که در گذشته به دلیل ذخیره آب‌های سطحی رودخانه قمرود و سیلاب‌ها حیات داشت، امروزه به دلیل سدسازی‌های بالادست، برداشت بیرویه از آب‌های زیرزمینی و کاهش بارندگی‌ها به عرص‌های خشک و شورهزده تبدیل شده است.
طوفان‌های نمکی ناشی از خشکی حوض سلطان، آلودگی هوای قم و شهر‌های همجوار را تشدید کرده و سلامت هزاران نفر را تهدید میکند.
تالاب مره: - این تالاب فصلی در جنوب شرق قم، زیستگاه پرندگان مهاجری مانند فلامینگو، پلیکان و چنگر است. اما کاهش نزولات جوی و انحراف آب‌های ورودی به سمت زمین‌های کشاورزی، این زیستگاه را به منطق‌های نیمهخشک تبدیل کرده است.
دریاچه نمک قم: - یکی از بزرگترین پهنه‌های نمکی ایران که نقش کلیدی در تعدیل دمای منطقه و مهار ریزگردها دارد. متأسفانه، خشکسالی‌های اخیر و عدم تخصیص حقابه از سوی رودخانه‌های منتهی به دریاچه، آن را به کانونی برای تولید ریزگرد‌های نمکی تبدیل کرده است.
حقابه تالاب‌ها، نجات قم از بحران ریزگردها و خشکسالی است
سیده مریم موسوی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم درباره وضعیت تالاب‌های قم و ضرورت تامین حقابه گفت: متاسفانه تالاب‌های قم مانند حوض سلطان، حوض مره و دریاچه نمک در شرایط بحرانی قرار دارند. کاهش بارندگی، سدسازی‌های غیراصولی در بالادست، و برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، این اکوسیستم‌های حیاتی را تا مرز نابودی پیش برده است. به‌عنوان مثال، حوض سلطان که روزی آینه آسمان قم بود، امروز به منبع تولید ریزگرد‌های نمکی تبدیل شده است.
مهم‌ترین چالش‌های تأمین حقابه تالاب‌های قم چیست؟
او گفت:- اولویتبندی نادرست در تخصیص آب: سهم تالاب‌ها در مصارف آب استان قم نادیده گرفته می‌شود. آب موجود عمدتاً به بخش کشاورزی و صنعت اختصاص می‌یابد، در حالی که حقابه زیستمحیطی تالاب‌ها مغفول مانده است.
او در ادامه با اشاره به تغییرات اقلیمی گفت:کاهش 30 درصدی بارش در دو دهه اخیر و افزایش دما، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است.
موسوی فقدان قوانین اجرایی را مورد توجه قرار داد و گفت: هرچند قانون حفاظت از تالاب‌ها (مصوب 1396) وجود دارد، اما ضمانت اجرایی کافی برای تأمین حقابه‌ها دیده نمی‌شود.
خشک شدن تالاب‌ها چه پیامد‌هایی برای مردم قم و استان‌های همجوار دارد؟
او گفت: طوفان‌های نمکی حوض سلطان و دریاچه نمک، آلودگی هوای قم، تهران و اراک را تشدید کرده و باعث افزایش بیماری‌های تنفسی و چشمی شده است.
موسوی گفت: نمک‌های پراکنده شده، خاک‌های حاصلخیز را نابود می‌کنند و امنیت غذایی را تهدید می‌کنند.
او می گوید: تالاب‌های خشکیده، پرندگان مهاجر را فراری می‌دهند و فرصت‌های اقتصادی ناشی از اکوتوریسم را نابود می‌کنند.
او درباره اقدامات حفاظت محیط زیست برای نجات تالاب‌های قم گفت:با تدوین برنامه مدیریت زیست‌بومی برای تالاب حوض سلطان و دریاچه نمک، برنامه‌ای مبتنی بر احیای حقابه و کنترل ریزگردها طراحی شده است.
مدیرکل محیط زیست استان گفت: پیگیر اختصاص حداقل 20 درصد از آب قابل استحصال رودخانه قمرود به حوض سلطان هستیم.
او در ادامه استفاده از فناوری‌های نوین را مورد توجه قرار داد و گفت: پروژه‌های پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی در دست اجراست.
کوچ ریزگردها در قم نیازمند عزم ملی است تا با اعتبارات لازم و تخصیص حقابه های مورد نیاز شاهد آسمان آبی و نه خاکی باشیم.
نقش مردم و نهاد‌های محلی در احیای تالاب‌ها چیست؟
او گفت: آموزش کشاورزان برای کاهش مصرف آب و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز ضروری است. از جوامع محلی می‌خواهیم به چشم‌های بینای ما در گزارش تخلفات زیستمحیطی تبدیل شوند.
او با تاکید بر فرهنگ‌سازی گفت: برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مدارس و مساجد درباره ارزش تالاب‌ها ضروری است
اگر حقابه تالاب‌های قم تامین نشود؟
مدیر کل محیط زیست قم گفت:قم به کانون ریزگرد‌های کشور تبدیل خواهد شد و زندگی در آن به شدت دشوار می‌شود. تنوع زیستی نابود می‌شود و گونه‌های منحصربه‌فرد پرندگان مهاجر را از دست خواهیم داد.
او گفت:تالاب‌ها تنها میراث طبیعی نیستند، سپر دفاعی ما در برابر بحران‌های اقلیمی هستند. اگر امروز برای تأمین حقابه آنها اقدام نکنیم، فردا برای نفس‌کشیدن نیز باید جنگید. از رسانه‌ها، مردم و مسئولان می‌خواهم این موضوع را یک «فوریت ملی» بدانند.
تالاب‌های قم نه تنها میراث طبیعی ایران، بلکه سپری در برابر بحران‌های زیستمحیطی مانند ریزگردها و خشکسالی هستند. تأمین حقابه این تالاب‌ها تنها یک اقدام زیستمحیطی نیست، بلکه ضرورتی برای بقای انسان و توسعه پایدار است. روز جهانی تالاب‌ها باید بهانه ای باشد برای تبدیل شعار‌ها به اقدامات عملی، پیش از آنکه فرصت احیا برای همیشه از دست برود.
امید است با همکاری نهاد‌های دولتی، سازمان‌های مردمنهاد و جامعه محلی، تالاب‌های قم بار دیگر به آینه آسمان ایران تبدیل شوند.