بزرگنمايي:

عصر قم - انتخاب / نخستین دیدار میان ایالات متحده و ایران درباره برنامه هسته‌ای تهران روز شنبه برگزار شد که نشان‌دهنده جدیت هر دو طرف و تلاشی برای جلوگیری از آن چیزی بود که هیچ‌کدام نمی‌خواهند: یک جنگ دیگر در خاورمیانه.
نیویورک‌تایمز نوشت: دو طرف قرار است هفته آینده دوباره مذاکره کنند، اما کار سخت‌تر در پیش است، زیرا تندروها در هر دو کشور و همچنین در اسرائیل احتمالاً با هرگونه توافقی مخالفت خواهند کرد.
اگر توافق هسته‌ای برجام که در سال 2015 به‌دست آمد، ناشی از تمایل ایران برای رهایی از تحریم‌های شدید اقتصادی بود، این دور از گفتگوها اما فوریت بیشتری دارد.
مذاکرات در عمان نیز نویدبخش کارآمدی بیشتری بود. توافق 2015 میان ایران و شش کشور – پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به‌علاوه آلمان – و با میانجی‌گری اتحادیه اروپا حاصل شد و دو سال طول کشید.
این بار مذاکرات به‌صورت دوجانبه است، در حالی که اروپایی‌ها، روسیه و چین در حاشیه قرار دارند. و با اینکه ایالات متحده هنوز نزد تهران، "شیطان بزرگ" است، اما کلید مهار اسرائیل و تضمین هرگونه توافق پایدار در دست آمریکاست. در حالی که ایران بر گفت‌وگوهای غیرمستقیم از طریق عمان پافشاری داشت و ترامپ خواستار گفت‌وگوی مستقیم بود، دو طرف موفق شدند این اختلاف را با میانجی‌گری حل کنند، به‌گونه‌ای که فرستاده ویژه ترامپ، استیو ویتکاف، در پایان جلسه مستقیماً با وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی، صحبت کرد.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌المللی گفت: «این آغاز، بهتر از این نمی شد. آن‌ها ممکن بود شکست بخورند، اما توافق کردند که دوباره ملاقات کنند، در پایان جلسه با یکدیگر دیدار کردند و درباره هدف نهایی توافق کردند.»
نکته مهم این است که ترامپ و ویتکاف اشاره کرده اند که هدف واقعی‌شان این است که ایران هیچ‌گاه به سلاح هسته‌ای دست نیابد، البته با وجود مطالبات سختگیرانه برخی مقامات دولت ترامپ پیش از آغاز مذاکرات، که خواهان برچیدن کامل برنامه هسته‌ای، برنامه موشکی و توقف حمایت ایران از نیروهای نیابتی‌اش در منطقه بودند.
ایران از همان ابتدا روشن کرده بود که چنین مطالبات گسترده‌ای، آن را بی‌دفاع خواهد گذاشت و مذاکرات را پیش از آغاز به پایان می‌رساند. بنابراین اگر هدف مذاکرات محدود به جلوگیری از ساخت بمب هسته‌ای باشد و دولت آمریکا بر آن پافشاری کند، احتمال موفقیت مذاکرات به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.
ولی نصر، استاد دانشگاه جانز هاپکینز، گفت: «ایرانی‌ها برای بیش از یک گفت‌وگوی مقدماتی آمده بودند، با این انتظار که بن‌بست با آمریکا را بشکنند و از همه مهم‌تر، مستقیماً بشنوند که خط قرمز واقعی ایالات متحده چیست. اگر هدف تنها نداشتن سلاح باشد، آن‌ها می‌توانند درباره سطح غنی‌سازی، بازرسی‌ها و سایر موضوعات مذاکره کنند. اما ایران نمی‌خواهد وارد شرایطی شود که نتواند به توافق عمل کند و با تحریم‌ها و جنگ مواجه شود.» او افزود: «ایران کاملاً روشن است که چه می‌خواهد — رفع مؤثر تحریم‌ها و توافقی که پایدار بماند.»
ایران همواره بر غیرنظامی بودن برنامه هسته‌ای‌اش تأکید داشته، اما طبق داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که اجرای معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را بر عهده دارد، اورانیوم کافی با غنای نزدیک به سطح تسلیحاتی تولید کرده است که می‌تواند برای ساخت حداقل شش بمب کافی باشد.
به‌رغم بی‌اعتمادی‌شان به ترامپ، ایرانی‌ها معتقدند که او بهتر می‌تواند دوام یک توافق را تضمین کند و در برابر تندروهای حزب جمهوری‌خواه مقاومت نشان دهد. ولی نصر گفت: «ایرانی‌ها هیچ‌گاه به رئیس‌جمهور سابق، جو بایدن، اعتماد نکردند که پای توافق بماند و اجازه ندهد کنگره آن را تضعیف کند.»
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم‌هاوس، گفت: «پس از این دیدار، ما در بهترین نقطه‌ای هستیم که می‌توانیم باشیم.» او افزود: «اظهارات مثبتی از دو طرف درباره برنامه‌ای برای پیش‌روی مطرح شد و درک متقابلی از فوریت، فرصت موجود و نشانه‌هایی از عمل‌گرایی از هر دو سو وجود داشت.»
او اضافه کرد: «البته بخش سخت ماجرا تازه آغاز شده.»
یک توافق جدی، پیچیده و فنی خواهد بود و زمان‌بر است. این توافق باید در برابر تلاش‌های تندروهای هر دو کشور و اسرائیل برای تضعیف آن مقاومت کند. اسرائیل که با توافق 2015 مخالف بود، خواهان خلع سلاح ایران است و مدام درباره لزوم حمله نظامی صحبت می‌کند.
ایران در گذشته خواهان نابودی اسرائیل شده، و نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، گفته که ایران دیگر نباید حتی توانایی غنی‌سازی اورانیوم را داشته باشد. اسرائیل با استناد به حمله حماس در غزه، نیروهای نیابتی ایران مانند حماس و حزب‌الله در لبنان را به‌شدت هدف قرار داده و می‌خواهد اطمینان یابد که ایران دیگر نتواند آن‌ها را بازسازی کند.
با این حال، اعلام مذاکرات توسط ترامپ در کنار نتانیاهو در دفتر رییس جمهور آمریکا ممکن است ایران را امیدوار کرده باشد، به‌ویژه آنکه نتانیاهو نه‌چهره‌ای راضی به نظر می‌رسید و نه لحنش مثبت بود. ولی نصر گفت: «این یک پیام قدرتمند از ترامپ به ایران است که نشان می‌دهد او تحت سلطه نتانیاهو نیست.»
امید این است که در یکی دو نشست آینده، توافقی موقت حاصل شود که به دو طرف اعتماد لازم برای پیش‌روی بدهد؛ با اقداماتی کوتاه‌مدت از سوی هر دو طرف، تا زمانی که مذاکرات ادامه دارد. این اقدامات ممکن است شامل توقف غنی‌سازی اورانیوم [با غنای بالا] توسط ایران و افزایش بازرسی‌ها در ازای تعلیق برخی تحریم‌های فشار حداکثری از سوی واشنگتن باشد.
ولی نصر می‌گوید ایران احتمالاً بر روندی گام‌به‌گام پافشاری خواهد کرد که ممکن است چند سال طول بکشد، «تا این توافق پیش از آنکه رئیس‌جمهور دیگری سر کار بیاید و تلاش کند آن را نابود کند، ریشه‌دار شود.» چنین روندی بلندمدت همچنین امنیت بیشتری برای ایران فراهم می‌کند.
با این حال، ایران دلیلی ندارد که مذاکرات را کش بدهد. علی واعظ می‌گوید: «برگ برنده ایران غنی‌سازی هسته‌ای‌اش است و زمان بیشتر، اهرم فشار بیشتری برای آن‌ها ایجاد نمی‌کند.» او همچنین گفت: «و البته بمب ساعتی تحریم‌های اسنپ بک در حال تیک‌تاک کردن است.»
آن تحریم‌ها، که در توافق 2015 تعلیق شدند، می‌توانند بازگردانده شوند اگر هر یک از طرفین توافق – در اینجا اروپایی‌ها – تشخیص دهند که توافق جدیدی در کار نیست یا پیشرفت معناداری حاصل نشده. اما این باید پیش از 18 اکتبر رخ دهد، زیرا پس از آن امکان بازگردانی تحریم‌ها از بین می‌رود. مقامات می‌گویند اروپایی‌ها در حال بررسی امکان تمدید این مهلت هستند، اما مکانیسم مشخصی برای این کار وجود ندارد.
در هر حال، تحلیلگران هم‌عقیده‌اند که ایران نمی‌خواهد مسئول شکست مذاکرات شناخته شود. اگر مذاکرات شکست بخورد و جنگی درگیرد، تهران می‌خواهد بتواند آمریکا را به خیانت و بی‌اعتمادی متهم کند.
در نتیجه، اگر توافقی شکل بگیرد، ایران این بار خواهان تضمین‌هایی خواهد بود که توافق پایدار بماند و منافع تجاری معنادار و بلندمدت برایش داشته باشد. صنم وکیل می‌گوید: ایران خواهد خواست بداند «چگونه ترامپ می‌تواند حفاظتی از توافق فراهم کند که سایر رؤسای‌جمهور نتوانسته‌اند.»
او می گوید ایالات متحده هم خواهد خواست بداند ایران چه تضمین‌هایی می‌تواند برای امنیت و ثبات خاورمیانه ارائه کند.
بازار
او افزود: «توافق باید برای دو طرف سودمند باشد، اما این فرایند نیازمند اعتماد و پاسخ‌گویی زیادی است که در حال حاضر هیچ‌کدام از طرفین واقعاً آن را ندارند.»