بزرگنمايي:

عصر قم - استان قم بیش از هر زمان دیگری به مرز تنش آبی نزدیک شده؛ منابع سطحی پاسخگو نیستند و سفره‌های زیرزمینی در حال فروریزش‌اند. در شرایطی که بیلان منفی آب از 200 میلیون مترمکعب گذشته و وابستگی به آب انتقالی افزایش یافته است. - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، استان قم در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی در حوزه منابع آبی روبه‌رو بوده است.
اگرچه سدهای کوچری و 15 خرداد، چاه‌های سطح شهر و دشت علی‌آباد، منابع مختلف تأمین آب را در استان تشکیل می‌دهند، اما بخش عمده آب شرب قم از سد کوچری تأمین می‌شود؛ سدی که با کاهش ذخایر و بارندگی اندک در سال آبی جاری، زنگ هشدار بحران آب را به صدا درآورده است. حجم آب موجود در سد کوچری تا تاریخ 22 فروردین 1404 حدود 111 میلیون متر مکعب است که نسبت به مدت مشابه سال قبل 6 درصد کاهش داشته و همین مسئله، نگرانی‌ها را نسبت به آینده آب قم جدی‌تر کرده است. در حالی که کارشناسان از تابستانی سخت و بحرانی در سطح کشور خبر می‌دهند، مدیریت مصرف و تقاضا بیش از هر زمان دیگری به راهبردی ملی و استانی بدل شده است. رسانه‌ها، دستگاه‌های اجرایی و مردم، هر سه ضلع اصلی عبور از این بحران هستند. در همین راستا، خبرگزاری تسنیم در قالب پرونده‌ای ویژه به بررسی ابعاد مختلف زیست‌محیطی و آبی استان قم پرداخته و در همین چارچوب، گفت‌وگوی تفصیلی خبرنگار ما با دکتر محمد احمدی جبلی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: منابع اصلی تأمین آب استان قم کدامند؟ این منابع در چه وضعیتی هستند؟
در تعریف کلی منابع تأمین آب استان می‌توان به دو منبع آب سطحی، زیرزمینی و آب شرب اشاره کرد. ما در حوزه آب شرب تنوع منابع آبی داریم‌؛ به طوری که از گذشته تاکنون منابع آبی استان شامل سد کوچری، سد 15 خرداد، 53 حلقه چاه در داخل شهر قم و 12 حلقه چاه علی‌آباد در دشت قم_ساوه می‌شود.
درحال حاضر باتوجه به بارندگی‌هایی که در سال آبی 1403_1404 شاهد هستیم، از حجم 200 میلیون متر مکعب سد 15 خرداد، حداکثر 22.5 میلیون متر مکعب آب در این سد ذخیره داریم. از حجم موجود تنها 6 میلیون متر مکعب قابلیت استفاده در مصرف شرب دارد و مابقی حجم مرده سد(رسوبات) است. در نتیجه این عدد بسیار پایین، در فصول گرم سال برای 15 تا 20 روز قم جوابگو است.
53 حلقه چاه داخل شهر (در امتداد رودخانه قمرود) عمدتا با کیفیت پایین هستند و سعی بر این داریم‌ که در حد توان مورد استفاده قرار نگیرند؛ مگر در مواردی که کاهش فشار شبکه آب را داشته باشیم، که در این شرایط شرکت آب و فاضلاب این آب‌ها را وارد مدار می‌کند تا همشهریان افت فشار آب را تجربه نکنند. 
12 حلقه چاه علی‌آباد از دیگر منابع آبی استان هستند که از کیفیت آبی بهتری برخوردارند؛ اما به دلیل کاهش سطح آب سفره‌های آب زیرزمینی کیفیت گذشته خود را ندارند. میزان EC این چاه‌ها افزایش پیدا کرده و کیفیت آب آن‌ها از شیرین به لب‌شور تبدیل شده است. کاهش بیش از حد سطح آب سفره‌های زیرزمینی و مسائلی همچون فرونشست زمین موجب شده تا حداقل استفاده را از این چاه‌ها داشته باشیم.
منبع اصلی تأمین آب شرب در استان قم سد کوچری است که درحال حاضر بین 70 تا 80 درصد آب موردنیاز برای شرب استان از سد کوچری تأمین می‌شود. البته این میزان مصرف به تناسب برنامه مصرف مجاز که توسط مدیریت منابع آب ایران ابلاغ می‌شود، تنظیم و به شرکت آب و فاضلاب استان تحویل داده می‌شود تا آن‌ها وارد شبکه توزیع شرب استان کنند.
تسنیم: احتمال جیره‌بندی آب در استان قم وجود دارد؟
با توجه به بارندگی‌های کمی که در سطح استان و سرشاخه‌های دز داشتیم، درحال حاضر وضعیت آب استان بد نیست. اما می‌بایست با مدیریت مصرف از ناترازی آب جلوگیری کنیم. این اطمینان خاطر را می‌دهیم که امسال را از لحاظ کمیت بسلامتی پشت سر بگذاریم و دچار قطعی و یا جیره‌بندی آب نشویم. البته احتمال کاهش کیفیت آب وجود دارد، اما امیدواریم با مدیریت مصرف این اتفاق رخ ندهد.
مصارف کشاورزی استان کاملا به منابع آب زیرزمینی وابسته هستند. علی‌رغم بارش‌های محدود سال گذشته (نسبت به بلندمدت) این نگرانی وجود دارد که آب حوزه کشاورزی با محدودیت مواجه شود. از کشاورزان استان انتظار داریم در مصرف صرفه‌جویی لازم را داشته باشند. چنانچه مصارف آن‌ها در سطح پروانه بهره‌برداری باشد که در اختیار دارند، اختلالی در بحث تأمین آب کشاورزی نخواهیم داشت.
در حوزه مصارف صنعتی، شهرک‌های صنعتی شکوهیه و محمودآباد بعضا از چاه‌های علی‌آباد استفاده می‌کنند. صنایع مستقر در جاده سلفچگان و سلفچگان_دلیجان از منابع آب انتقالی از سرشاخه‌های دز به استان قم استفاده می‌کنند. بخشی از صنایع دیگر نیز هستند که از چاه‌های در اختیار تغذیه می‌کنند. ان‌شاءالله برای سال آبی پیش‌رو در زمینه تأمین آب مربوط به صنعت دچار مشکل نخواهیم شد.
تسنیم: آیا آمار دقیق و به‌روز از موجودی مخازن سدها و منابع سطحی استان دارید؟
بله! از حجم 200 میلیون متر مکعب سد 15 خرداد، حداکثر 22.5 میلیون متر مکعب آب در این سد موجود است. سد امامزاده اسماعیل از حجم 120 هزار متر مکعب 100 هزار متر مکعب آن حجم پرشدگی مخزن سد است. سد سنجگان از حجم 280 هزار متر مکعب تقریبا 270 هزار متر مکعب پر شده است. سد کبار از حجم 550 هزار متر مکعب 150 هزار متر مکعب از حجم ذخیره مخزن این سد است.
تسنیم: نسبت برداشت به تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی استان چقدر است؟
سفره‌های آب زیرزمینی مربوط به منابع آب داخل استان می‌شود. در سال آبی گذشته (1402_1403) میزان تغذیه منابع آب زیرزمینی استان 450 میلیون متر مکعب بوده و تقریبا 650 میلیون متر مکعب برداشت صورت گرفته است؛ به این ترتیب میزان تخلیه حدود 200 میلیون متر مکعب بیشتر از میزان تغذیه بوده است و این یک بیلان منفی 200 میلیون متر مکعبی برای استان ما به همراه دارد. این میزان باعث نگرانی ما است؛ اما امیدواریم که با مدیریت مصارف بویژه در زمینه کشاورزی بتوانیم بحران‌های ناشی از برداشت بیش از حد را نداشته باشیم.
سالانه به طور میانگین 1.5 متر از سطح آب سفره‌های زیرزمینی استان کاهش پیدا می‌کند، که با ادامه این روند بحث فرونشست اتفاق می‌افتد و قطعا مخاطرات جدی را برای استان و همچنین کشور به همراه خواهد داشت. 
تسنیم: مهم‌ترین پروژه‌های اجرایی شرکت در کنترل بحران آب کدامند؟
یکی از پروژه‌های اجرایی در بحث کنترل بحران آب، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز همراه با بحث نصب کنتورهای هوشمند است. ما طی دو سال گذشته نصب کنتور را با قوت شروع کردیم. باتوجه به اینکه عمده مصارف در بخش کشاورزی اتفاق می‌افتد، در تعامل با سازمان جهاد کشاورزی استان بحث نصب کنتور را اجرایی کردیم. پیشرفت‌های بسیار خوبی در این زمینه حاصل شده و بنا داریم امسال این عملیات را در زمینه چاه‌های کشاورزی کامل کنیم. نصب کنتور باعث می‌شود عدد دقیق برداشت‌ها را داشته باشیم و همچنین چاه‌هایی را که برداشت‌های غیرمجاز دارند را تحت کنترل قرار دهیم.
یکی دیگر از مباحث مهم مربوط به برداشت‌های بی‌رویه شهرداری برای آبیاری فضای سبز است. از گذشته تاکنون پیگیری‌های زیادی در این زمینه انجام شده؛ اما باوجود اینکه در برنامه هفتم نصب کنتور بر روی چاه‌ها الزامیست، متأسفانه شهرداری تا به امروز درمورد نصب کنتور از قوانین تمکین نکرده است. شهرداری مدعی است که تاکنون 4 دستگاه کنتور نصب کرده است. درحالی که اطلاع داریم، شهرداری درحال بهره‌برداری از 36 حلقه چاه است. تعدادی از آن‌ها چاه‌های مجازی هستند که باید اقدام به بروزرسانی پروانه آن‌ها کنند.
ضروری است که شهرداری پای کار بیاید و بدون چون و چرا کنتور نصب کند تا مصارف آن‌ها مشخص شود و در چهارچوب پروانه بهره‌برداری مصرف کند. توسعه فضای سبز بدون درنظر گرفتن زیرساخت‌ها و بدون توجه به مسائل و مشکلات موجود در تأمین آب استان به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست. ما به صورت قانونی با اینگونه برداشت‌های غیرمجاز از آب‌ها سطحی و زیرزمینی مقابله خواهیم کرد.
ما برای برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت پروژه علاج‌بخشی را تعریف کردیم. این برنامه شامل اقداماتی می‌شود که می‌بایست در محل سرشاخه‌های دز اتفاق بیافتد. درحال حاضر به جهت مشکلات سازه‌ای که در خود سرشاخه‌های دز وجود دارد، ما به اندازه میزان تخصیص استان نمی‌توانیم آب را انتقال دهیم. 
اجرای پروژه علاج‌بخشی می‌تواند بخشی از نواقص سازه‌ای سرشاخه‌های دز را مرتفع کند. موافقت‌های اولیه گرفته شده، بحث علاج‌بخشی و مدیریت رودخانه و سیلابی که می‌بایست در سرشاخه‌های دز اتفاق بیافتد به شرکت آب نیرو ارجاع شده است. چنانچه با پیگیری‌های لازم تمهیدات سازه‌ای زودتر اتفاق بیافتد، مطالعات آن انجام و وارد فاز اجرا می‌شود. با عملیاتی شدن این اقدام می‌توانیم سهم استان قم که در سال 86 در سند تخصیص درنظر گرفته شده است را برای استفاده انتقال دهیم.
تسنیم: برنامه شرکت برای کاهش وابستگی به منابع انتقالی چیست؟
یکی از نگرانی‌های ما این است که بخش عمده‌ای از آب شرب استان را از یک حوزه دیگر (استان لرستان) وارد استان قم می‌کنیم. ما برای کاهش وابستگی به منابع آب انتقالی هیچ راهی به جز اعمال مدیریت مصرف آب در استان نداریم. مدیریت مصرف شامل مباحث زیادی می‌شود.
یکی از مواردی که مکرر در مصاحبه‌های مختلف عرض کردم این است؛ تمام طرح‌های توسعه‌ای که قرار است در استان اتفاق بیافتد می‌بایست منطبق با زیرساخت‌های موجود در استان باشد. برای مثال: وقتی که منابع آب لازم و پایدار را در استان نداریم، چگونه می‌توانیم تعداد زیادی از مسکن را در قالب نهضت ملی مسکن تعریف و اقدام به ساخت کنیم!؟ یا اینکه اگر آب کافی موجود است می‌بایست از مناطق تعریف شده کم کنیم تا به مناطق جدیدالاحداث آب‌رسانی کنیم.
توسعه فضای سبز می‌بایست با منابع آبی موجود در استان متناسب باشد. صنایع استان قم نباید بدون توجه به زیرساخت‌ها و منابع بویژه آب توسعه پیدا کنند. بنابراین در بحث مدیریت تقاضا نباید اجازه داد از این پس مسکن بی‌رویه ساخته شود و یا فضای سبز بی‌ضابطه و صنایع توسعه پیدا کند. آنچه که در بخش شرب، کشاورزی و صنعت درحال استفاده است، نیازمند مراقبت می‌باشد تا از آن‌ها بهره‌برداری درست صورت بگیرد.
تسنیم: آیا سازگاری با کم‌آبی به‌عنوان سیاست رسمی در شرکت نهادینه شده است؟
بله! ما جلسات خوبی را با جناب استاندار، معاونین استانداری و نهادهای مختلف شروع کرده‌ایم. چنانچه مصوبات این جلسات توسط دستگاه‌های مسئول به خوبی اجرا شود، می‌تواند کمک شایانی به مباحث مدیریت مصرف، مدیریت تقاضا و مراقبت از منابع آبی استان داشته باشد.
تسنیم: بزرگ‌ترین مانع در مدیریت منابع آب استان را چه می‌دانید؟ (قانون، اعتبار، فرهنگ و...)
بزرگ‌ترین مانع در مدیریت منابع آب استان عدم تمکین از قوانین است. این مهم تنها از طریق اطلاع‌رسانی مجموعه‌های مختلفی ازجمله شرکت آب منطقه‌ای، رسانه‌ها، صداوسیما و آموزش و پرورش امکان‌پذیر است تا اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی صحیح در استان و سطح کشور داشته باشیم. هر اقدامی که بتواند تمام دستگاه‌ها و همچنین مردم را به تمکین از قوانین و مصرف درست از منابع موجود بویژه آب ملزم کند، در اولویت قرار دارد.
ما بحث ناترازی آب را در برخی از استان‌های کشور داریم، اما تاکنون توانسته‌ایم بحث ناترازی آب را در استان مدیریت کنیم. عدم مدیریت در مصرف منابع، ما را به سوی ناترازی شدید سوق می‌دهد، کمااینکه خطر جیره‌بندی قم را نیز تهدید می‌کند. سازمان‌ها و نهادهایی که مصرف‌کننده عمده آب هستند می‌بایست مراقبت‌های لازم را داشته باشند. همچنین مردم در مباحثی مانند آب شرب و بهداشتی که دراختیار دارند نهایت دقت را داشته باشند.
از شهرداری انتظار داریم که حتما تمام چاه‌هایی که در اختیار دارند را مجهز به کنتور هوشمند حجمی کنند؛ و همچنین در زمینه جداسازی فضای سبز از منابع آبی شرب را با سرعت بیشتری پیش ببرند. قانون به هیچ عنوان این اجازه را نداده که آب شرب را برای مصارف آبیاری فضای سبز استفاده کنند. بنابراین این مورد باید به‌صورت‌ جدی پیگیری شود.
تسنیم: از مسئولان ملی و نمایندگان مجلس چه انتظاراتی برای کمک به قم دارید؟
پروژه‌هایی که مربوط به تأمین آب در استان تعریف کرده‌ایم، بالاخص پروژه اصلی علاج‌بخشی استان، نیازمند مساعدت و توجه ویژه وزرات نیرو، نمایندگان مجلس و همچنین سازمان برنامه و بودجه کشور به جهت تأمین اعتبار لازم است تا اجرای پروژه علاج‌بخشی تسریع پیدا کند. این اقدام می‌تواند سهم استان قم که در سال 86 در سند تخصیص پیش‌بینی شده است را برای استان تمهید کند.
تسنیم: وضعیت تأمین اعتبارات از محل سفرهای ریاست جمهوری یا بودجه‌های استانی چگونه بوده؟
در بحث سفرهای ریاست‌جمهوری و تأمین اعتبارات، در دولت جدید و هیئت دولت سفری نداشته‌ایم. در سفرهای پیشین رئیس‌جمهور شهید آیت‌الله رئیسی نیز در این زمینه اعتباری نداشته‌ایم. به همین خاطر یکی از موارد اصلی ما تأمین اعتبارات آب است که به شرکت آب نیرو واگذار شده است و امیدواریم که اعتبارات لازم به این موضوع تخصیص داده شود. استان‌های زی‌نفع در این زمینه لرستان، مرکزی، اصفهان و قم خواهند بود.
تسنیم: به نظر شما رسانه‌ها و مردم چه نقشی در عبور از بحران می‌توانند ایفا کنند؟
نقش مردم و رسانه در عبور از بحران آب بسیار مؤثر است. مردم ما از طریق رسانه اطلاعات لازم را بدست می‌آورند، پس از آگاهی در عبور از بحران با ما مشارکت می‌کنند. مصرف کنندگان اصلی در شرب، کشاورزی و صنعت و سایر مصارف مردم هستند که می‌توانند به طرق مختلف با ما همکاری لازم را داشته باشند. رسانه‌ها، صداوسیما و فضای مجازی می‌توانند بسیار مؤثر عمل کنند و در کنار ما باشند؛ چه بسا با اطلاع‌رسانی قوی مسؤلان و مردم پای کار آنچه برای خود آن‌هاست بیایند.
در این میان آموزش و پرورش بواسطه اینکه مخاطبان خاص و ویژه‌ای همچون فرزندان و آینده‌سازان ما را در اختیار دارد، می‌تواند بسیار مؤثر باشد. سازمان آب و فاضلاب برنامه‌های فرهنگ‌سازی خوبی را در سطح مدارس دارند. یکی از اقدامات اجرایی ما مباحثی مانند "طرح داناب" است که انجام آن در سطوح متوسطه آموزش و پرورش با بازخورد بسیار خوب و مؤثری همراه بوده است. همکاران ما در آموزش و پرورش پیگیر اجرای این طرح هستند. 
گفتگو از: اسما صادقی
انتهای پیام/